Οι πρώτοι συλλογισμοί των σοφών αναζητούν ισορροπία ανάμεσα στο φρόνημα και στο θυμικό, ανάμεσα στην ορμή και στη σύνεση. Ο Αριστοτέλης μιλά για εντελέχεια, εκείνη την κρυφή τελεσφορία που διατηρεί το έμβιο όν σε πορεία. Οι Στωικοί διδάσκουν την εναρμόνιση με την κοσμική αναγκαιότητα, αναγορεύοντας την εσωτερική συγκατάθεση σε έσχατο άξονα ελευθερίας.

Καθώς οι αιώνες κυλούν, οι μηχανισμοί γίνονται λεπτότεροι. Ο εγκέφαλος αναδεικνύεται σε απέραντο τόπο προκαθορισμένων αναφλέξεων, όπου η βούληση δεν προηγείται της πράξης, αλλά κυοφορείται στο αθέατο έδαφος των νευρωνικών συναρμογών. Το readiness potential του Libet σημαδεύει την απαρχή ενός φαινομένου που η συνείδηση προσλαμβάνει μόνο αποσπασματικά, όπως ακούει κανείς την ηχώ ενός ήχου που ήδη έχει συντελεσθεί.

Ο κόσμος ραγίζει και άλλο· η κβαντική αβεβαιότητα των Heisenberg, Penrose και Stapp ανοίγει χαράγματα στο παλαιό, συνεχές οικοδόμημα της αιτιότητας. Οι δυνατότητες δεν συναθροίζονται απλώς· ταλαντώνονται σε ένα πεδίο αναμονής, όπου η συνείδηση ενδέχεται να λειτουργεί ως συντελεστής καταρρεύσεως του δυνατού σε γεγονός.

Κι όμως, ακόμη πιο πέρα από τη βιοχημική και την κοσμική δομή, η βούληση διαμορφώνεται μέσα σε ένα συμπλεγματικό πλέγμα διαδράσεων. Ο εαυτός συγκροτείται ως συμβιωτική σύνθεση ανταλλαγών, ως συνεχή διάπλαση μέσω των συσχετισμών του· ούτε μονάδα αυτάρκης ούτε στίγμα αφανές, αλλά οργανισμός εν εξελίξει, που αντλεί την ουσία του από την διαρκή του ενύπαρξη μέσα σε άλλους.

Η αυτοποίηση, η ενεστωτική ενσώματη νόηση και η μεταγνώση περιγράφουν μία ροή ενεργειών, όπου η ύπαρξη και η εμπειρία συμπλέκονται σε ένα άρρηκτο κέντρο συγκυρίας. Ο βίος μου καθίσταται ενεργός συντελεστής, καθώς κάθε εκδοχή της σκέψεώς μου, κάθε τροποποίηση των ενδογενών διατάξεων του νου, προσθέτει νέα στρώματα νοηματοδότησης.

Η ελευθερία, επομένως, διαμορφώνεται ως τέχνη της σύμπλεξης των αναγκαιοτήτων κι εκεί ξεκινά: μέσα στην αδιόρατη τόλμη της αναδιοργάνωσης, μέσα στην ικανότητα εκλογής ανάμεσα σε συνιστώσες που διαφορετικά διατηρούν σιγή. Ο άνθρωπος σφυρηλατεί τον εαυτό του ως τεχνουργό μιας σχετικής αυτενέργειας, και ταυτόχρονα ως συμπαίκτη του αφανέρωτου κόσμου, συνδιαμορφώνοντας μαζί με το απρόβλεπτο την ίδια του τη σύσταση.