Σκέψη για την Ανθρώπινη Εξέλιξη

Αφήνομαι σε μια σκέψη που απλώνεται μέσα μου αργά, σαν λεπτό ρίζωμα κάτω από το χώμα, ότι ο άνθρωπος μοιάζει περισσότερο με αλυσίδα μορφών που αναδύονται και αποσύρονται, παρά με μία αδιάσπαστη ύπαρξη. Κάθε ανθρώπινο είδος άνοιξε τον δικό του κύκλο, κρατώντας για λίγο την κίνηση και έπειτα χάθηκε, αφήνοντας πίσω του λεπτές ανταύγειες από δυνατότητες, σαν ίχνη φωτός που διαλύονται πριν προλάβουν να γίνουν θυμικό.

Η εντροπία είναι η φυσική τάση κάθε συστήματος προς την αταξία, μια νέα δηλαδή μορφή ισορροπίας του συστήματος, που αδιαφορεί για την επιβίωση όλων των μερών του. Τη φαντάζομαι σαν έναν κήπο περιποιημένο, γεμάτο δέντρα και λουλούδια, που όταν η φροντίδα σταματά, οι ρίζες απλώνονται άναρχα, τα αγριόχορτα που αντέχουν στο κλίμα καταλαμβάνουν τον χώρο, και σιγά-σιγά η φύση βρίσκει έναν άλλο ρυθμό. Στο τέλος μένουν όσα φυτά αντέχουν στη νέα ισορροπία, ενώ τα υπόλοιπα σβήνουν αθόρυβα μέσα στο καινούργιο τοπίο.

Στη συστημική θεωρία η εντροπία απλώνεται σαν σκιά μέσα σε κάθε ανθρώπινο σύστημα, μεταφέροντας τη φθορά που γεννιέται όταν οι ροές πληροφορίας στενεύουν και οι σχέσεις παύουν να είναι ευέλικτες, κρατώντας μια στάση άκαμπτη απέναντι στις μεταβολές, καθώς τα ανθρώπινα συστήματα υπάρχουν για να διατηρούν ζωντανά όλα τα μέλη τους και η ισορροπία τους χρειάζεται να τρέφεται διαρκώς από αμοιβαίες ανταλλαγές. Όταν η κίνηση αυτή ατονεί, η εντροπία καταλαμβάνει το εσωτερικό τους και η ισορροπία τους μετατρέπεται σε μαρασμό, επειδή ο θάνατος στα ανθρώπινα συστήματα γεννιέται από την αργή απώλεια των δεσμών που κρατούν ενωμένα τα μέρη τους.

Καθώς μελετώ τον Australopithecus afarensis αντιλαμβάνομαι ότι πορεύτηκε ανάμεσα σε σαβάνες και δάση, αλλάζοντας τόπους και τροφές σαν να υπάκουε σε έναν ρυθμό που γεννιόταν από την ανάγκη να παραμένει ανοιχτός στις μεταβολές του περιβάλλοντος. Η επιβίωσή του κράτησε περισσότερο απ’ όσο θα του επέτρεπε η εύθραυστη φύση του, επειδή άφηνε τις ροές της ζωής να τον διαπερνούν και δεχόταν κάθε καινούργια ευκαιρία σαν μία φυσική συνέχεια του εαυτού του. Έτσι η εντροπία καθυστέρησε να τον κατακλύσει, διότι ο κύκλος του έμεινε εύκαμπτος, σαν κλαδί που λυγίζει και αποφεύγει το σπάσιμο.

Με τον Homo habilis γεννιέται η συνείδηση του μέλλοντος∙ ένα ανθρώπινο είδος αρχίζει να οργανώνει τη ζωή του γύρω από την πρόβλεψη, καθώς η σκέψη του κινείται πέρα από την άμεση στιγμή και αναζητά τρόπους να διαμορφώνει το περιβάλλον πριν το απαιτήσει η ανάγκη. Τα κομμάτια της πέτρας που μεταμόρφωνε σε εργαλεία φανερώνουν αυτή τη νέα στάση, όπου η πράξη γίνεται ξεκάθαρη δήλωση εξουσίας πάνω στον χρόνο, σαν να σχηματίζεται για πρώτη φορά η ιδέα ότι η διάρκεια κερδίζεται με την προετοιμασία. Ο κύκλος του απέκτησε έτσι μια κίνηση πιο αργή και σταθερή, που κράτησε την εντροπία στο περιθώριο και χάρισε στο είδος του περισσότερο χώρο μέσα στον χρόνο.

Με τον Homo erectus εμφανίζεται μία νέα τάξη οργάνωσης. Οι μικρές ομάδες του, μοιράζονταν τροφή και προστασία και παράλληλα η φωτιά που κρατούσαν αναμμένη, εκτός από το να ζεσταίνει το σώμα, ένωνε τα μέλη τους σε μια κοινή αναζήτηση. Η ζωή του έμοιαζε με πλέγμα από δεσμούς που στήριζαν ο ένας τον άλλον και αυτή η συλλογική δομή κράτησε για αιώνες την εντροπία στο περιθώριο, επειδή το είδος του άντλησε διάρκεια από τη συνεργασία και από την πίστη σε έναν κοινό χώρο επιβίωσης. Με την πάροδο του χρόνου όμως, αυτή η σταθερότητα παγίωσε τα όριά του και περιόρισε την ευελιξία του, επιτρέποντας σε άλλα, πιο ανοιχτά συστήματα να καταλάβουν τον χώρο που άφηνε πίσω του.

Καθώς φτάνω στον Homo sapiens νιώθω πως για πρώτη φορά ένα ανθρώπινο είδος ανοίγεται πραγματικά στον κόσμο, μοιάζοντας με ποτάμι που δεν αρνείται καμία πηγή και δέχεται το ξένο σαν να το κουβαλούσε από πάντα, προχωρώντας πιο πλούσιο από ποτέ σε κάθε συνάντηση. Συλλογίζομαι τα γονίδια που αντάλλαξε με τους Neanderthal και τους Denisovans, τις στρατηγικές που υιοθέτησε από άλλους πληθυσμούς και τις γνώσεις που διέδιδε, καθώς κατασκεύαζε νοητικές γέφυρες ανάμεσα σε μακρινούς τόπους και άφηνε τη ροή να επιστρέφει γεμάτη νέες δυνατότητες. Νιώθω πως εδώ η ζωή αποκτά για πρώτη φορά ουσία, γεμίζοντας με περιεχόμενο κάθε της κίνηση. Κάθε αποτυχία του γίνεται εμπειρία και κάθε εμπειρία νέα δυνατότητα, γιατί ο κύκλος του μένει ανοιχτός και η εντροπία δεν βρίσκει εύκολα χώρο να ριζώσει και ίσως αυτό να είναι το μυστικό της διάρκειάς του, αυτή η αίσθηση ότι η ζωή χρειάζεται να ανανεώνεται ξανά και ξανά.

Τα είδη που χάθηκαν μοιάζουν με κλειστά μονοπάτια που γύρισαν πίσω στον εαυτό τους. Ο Homo floresiensis και ο Homo luzonensis έζησαν περιορισμένοι σε μικρούς τόπους, κρατώντας την ύπαρξή τους δεμένη με σταθερά μοτίβα, και η εντροπία τους κατέλαβε αργά, σαν νερό που γεμίζει ένα κλειστό αγγείο. Οι Neanderthal έδειξαν δύναμη, όμως παρέμειναν πιστοί σε έναν τρόπο ζωής που παγίωσε τα όριά τους, και το μέλλον κύλησε πιο πέρα, αφήνοντάς τους έξω από τη ροή του.

Όσο ακολουθώ αυτά τα ίχνη νιώθω πως η δική μας ύπαρξη ακουμπά στο ίδιο αβέβαιο νήμα. Κάθε σύστημα που παραμένει ανοιχτό κερδίζει λίγο χρόνο, κάθε σύστημα που κλείνει τα όριά του αφήνεται στην εντροπία. Ο άνθρωπος ζει όσο αφήνει τις ροές να τον διαπερνούν, όσο αντέχει να αλλάζει και να δέχεται το ανοίκειο σαν κομμάτι του εαυτού του. Ίσως η διάρκεια να κρύβεται όχι στη δύναμη ούτε στην αντοχή, αλλά σε εκείνη τη φυσική μετατόπιση που κρατά τη ζωή σε κίνηση, σαν να ξαναρχίζει κάθε φορά μέσα από τον ίδιο της τον κύκλο.

Ένα τέτοιο σύστημα είναι και οι ανθρώπινες οικογένειες που κουβαλούν την ίδια αρχή. Όταν μένουν ανοιχτές στις αλλαγές επιτρέποντας στις σχέσεις να ανανεώνονται και στο διαφορετικό να γίνεται μέρος τους, παρατείνουν τον χρόνο τους βαδίζοντας με σύμμαχο την υγεία, ενώ όταν παγιδεύονται στην ακαμψία η εντροπία απλώνεται πρώτα στους δεσμούς τους και ύστερα σε όλα τα μέλη τους.

Google Sites

Report abuse